رفتارهای ایمنی، شامل رفتارهایی میشوند که یک فرد در مقابل تهدید ادراک شده و به منظور کاهش اضطراب انجام میدهد. این اصطلاح برای اولین بار در درمان شناختی رفتاری (CBT) به کار گرفته شد، اما بعدها سایر دیدگاه‌های روان درمانی نیز وجود این رفتارها را تایید کردند. تحقیقات نشان داده‌اند که رفتارهای ایمنی یک عامل نگهدارنده قوی در تمام اختلالات اضطرابی هستند. به این معنا که وجود این رفتارها در مجموع باعث تداوم اختلال می‌شود. در این مطلب قصد داریم رفتارهای ایمنی، انواع آن و نحوه تاثیر آن را به تفصیل شرح دهیم.
رفتارهای ایمنی چیست؟
رفتارهای ایمنی در جهت کاهش اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی استفاده میشوند. هدف این رفتارها این است که از به وقوع پیوستن ترس‌های فرد جلوگیری کنند. هر فردی اگر احساس کند وضعیت به خوبی پیش نمی‌رود طبیعی است که احساس اضطراب کند و تمایل داشته باشد از آن موقعیت اجتناب کند. اگر فرد به هر دلیلی نتواند از آن محیط دور شود، دست به رفتارهایی می‌زند تا از تحقق ترسهایش جلوگیری کند. این رفتارهای ایمنی ممکن است برای افراد مختلف متفاوت باشند. البته لازم به ذکر است که خود رفتار ایمنی به تنهایی از اهمیتی زیادی برخوردار نیست بکله دلیل انجام آن است که اهمیت دارد. مثال‌های زیر نمونه‌هایی از رفتارهای ایمنی هستند:
در نظر داشته باشید که ممکن است بعضی از این رفتارها بدون وجود هیچ گونه اضطرابی انجام گرفته باشند. برای مثال ممکن است شخصی در وسایل نقلیه عمومی هدفون داشته باشد تا به موسیقی گوش دهد و لذت ببرد، نه به این دلیل که نگران صحبت کردن با مردم باشد. به همین دلیل است که می‌گوییم خود رفتار مهم نیست، بلکه کارکرد آن است که اهمیت دارد.
انواع رفتارهای ایمنی
رفتارهای ایمنی می‌توانند در دسته‌بندی‌های مجزایی قرار گیرند که ممکن است اثرات یکسانی نداشته باشند. زیرگروه اجتناب رفتارهایی را پوشش میدهد که عمدتا شامل اجتناب از جنبه‌های مختلف یک تعامل اجتماعی است مانند کاهش تماس چشمی، دوری کردن از جمع و یا کمتر صحبت کردن. زیرگروه مدیریت اثرگذاری شامل نظارت دقیق بر عملکرد و مدیریت آن به منظور تاثیرگذاری خوب روی افراد است؛ برای مثال مرور و تمرین جملات قبل از اینکه بیان شوند، نظارت داشتن بر رفتار و یا دقت در استفاده از کلمات مناسب. تحقیقات نشان میدهد افرادی که از مدیریت اثرگذاری استفاده می‌کنند، اضطراب کمتری را تجربه می‌کنند و از نظر اطرافیان اجتماعی و مثبت ارزیابی میشوند. اما رفتارهای اجتنابی ارتباط مستقیمی با اختلال اضطراب اجتماعی دارد.
اخیرا نشخوار فکری هم یکی از انواع رفتارهای ایمنی در نظر گرفته می‌شود. وقتی بیش از حد نگران موضوعی هستیم شروع به نشخوار فکری می‌کنیم و با این کار در واقع تهدید را کمرنگ‌تر می‌کنیم. از انواع نشخوار فکری می‌توان به این موارد اشاره کرد: خطرات احتمالی را پیش از وقوع بررسی کردن، خود را از نظر ذهنی برای نتایج متفاوت آماده کردن، بعد از وقوع یک اتفاق یا یک مکالمه بارها آن را در ذهن خود مرور کردن و یا تصمیم‌های گرفته شده را مجددا بررسی کردن. این نشخوارها معمولا نتیجه‌ای ندارد. اما موجب توهم کنترل میشوند و به همین دلیل اگر کنترل نشوند، تعدادشان افزایش می‌یابد.
چرا ما از رفتارهای ایمنی استفاده می‌کنیم؟
مغز ما همواره محیطی که در آن هستیم را برای تهدیدهای فیزیکی، روانی یا اجتماعی بررسی می‌کند. اگر مغز ما احتمال هر گونه آسیبی را بدهد، سیستم هشدار اضطراب فعال می‌شود. در این موقعیت‌ها، رفتارهای اجتنابی محافظتی تقویت میشوند؛ مثلا فرار، مقاومت، دفاع، کنترل یا جنگیدن. هرچه احساس امنیت بیشتر باشد، سطح اضطراب هم کاهش می‌یابد. به همین دلیل رفتارهای ایمنی ادامه پیدا می‌کنند و تبدیل به عادت میشوند.
اگر با یک تهدید واقعی روبه‌رو شده باشید، اضطرابی که تجربه می‌کنید هم یک هشدار واقعی‌ست. اما برای ایمنی شما، مغز شدت تهدیدها را بیشتر از حدی که واقعا هست ارزیابی می‌کند. به همین دلیل، معمولا اضطراب ما یک هشدار کاذب است. رفتارهای ایمنی در پاسخ به این هشدارهای کاذب و اشتباه به کار می‌روند.
تاثیرات رفتارهای ایمنی
رفتارهای ایمنی ممکن است مفید به نظر برسند، زیرا در کوتاه مدت اضطراب را کاهش می‌دهند. اما متاسفانه در طولانی مدت باعث تداوم اضطراب میشوند، چون:
- رفتارهای ایمنی، فرد را از آزمایش مستقیم ترسهایش باز می‌دارد. اگرچه فرد در یک موقعیت اضطراب‌زا قرارگرفته است ولی رفتارهای ایمنی باعث میشوند فرد نتواند با ترسهایش روبرو شود و این ترس‌های انباشته شده در آینده باعث بروز مشکلات عمیق‌تری میشوند.
- رفتارهای ایمنی می‌توانند نتابج ناخواسته به بار بیاورند. رفتارهای ایمنی می‌توانند نتایجی را ایجاد کنند که ناخواسته هستند و فرد تمایلی به آنها ندارد. به عنوان مثال، تصور کنید که فرد در جلسات کاری ساکت بماند، چون نگران است که اشتباهی بکند و رئیسش را ناراحت کند. اما رئیس او ممکن است به خاطر مشارکت نکردن فرد در جلسات بیشتر ناراحت شود.
- فرد ممکن است رفتارهای ایمنی را دلیل محقق نشدن ترسهایش بداند. اگر در اثر استفاده از رفتارهای ایمنی ترس‌ها به واقعیت نپیوندد، فرد ممکن است فکر کند این رفتارها بوده که از بروز ترسهایش جلوگیری کرده است؛ در نتیجه، به رفتارهای ایمنی خود وابسته می‌شود و اگر نتواند در موقعیتی از آنها استفاده کند، احساس اضطراب بیشتری می‌کند. ولی ممکن است حقیقت این باشد که ترس‌های او حتی بدون رفتار ایمنی هم محقق نمی‌شدند، اما تا زمانی که به آن رفتارها تکیه کند، هرگز متوجه واقعیت نمی‌شود.
- رفتارهای ایمنی «توجه متمرکز بر خود» را افزایش می‌دهند. رفتارهای ایمنی اغلب تمرکز فرد را از وظیفه‌ای که در دست دارد برمی‌دارد، و در عوض آگاهی فرد به طور فزاینده‌ای روی خودش متمرکز می‌شود (مثلا افکار یا حسی که در آن لحظه دارد)، که این خود می‌تواند منجر به اضطراب بیشتر شود.
رفتارهای ایمنی و اختلالات مرتبط با آن
رفتارهای ایمنی با اختلالات روانی زیادی در ارتباط هستند. هر فرد با توجه به مشکل یا اختلالی که با آن درگیر است، رفتار ایمنی متفاوتی را انتخاب می‌کند. از جمله شایع ترین اختلالاتی که با رفتارهای ایمنی ارتباط مستقیم دارند و همگی جزء دسته اختلالات اضطرابی حساب میشوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
اختلال پانیک یا وحشت زدگی: فردی که به این اختلال مبتلاست ممکن است هنگامی که در یک جمع از افراد غریبه حضور دارد بطری آبی به همراه داشته باشد تا از خشکی دهان و احتمال خفگی جلوگیری کند. و در نهایت هم عدم احساس خفگی را به نوشیدن مداوم آب نسبت دهد. در برگه اطلاعاتی چرخه حمله وحشت‌زدگی می‌توانید تاثیر رفتارهای ایمنی را در تداوم این اختلال به سادگی مشاهده کنید.
اختلال وسواس فکری عملی (OCD): فردی که مبتلا به این اختلال است ممکن است ترس بیمار کردن اعضای خانواده خود را داشته باشد و در نتیجه از دست زدن به سطوح در فضاهای عمومی خودداری کند و مرتبا دست‌هایش را بشوید و در نهایت بیمار نشدن اعضای خانواده‌اش را به احتیاطی که کرده است، نسبت دهد.
اختلال اضطراب اجتماعی: فرد مبتلا ممکن است برای جلوگیری از مسخره شدن توسط سایر اعضای حاضر در یک جمع، سکوت کند و حرفی نزند و در پایان دورهمی، مسخره نشدنش را نتیجه ساکت ماندنش تلقی کند. در کتابچه اختلال اضطراب اجتماعی به وضوح درباره استفاده از رفتارهای ایمنی و تاثیرات آن صحبت شده است.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): فردی که در اثر حمله یک دزد در کوچه‌ای خلوت به اختلال استرس پس از سانحه دچار شده است، احتمال دارد هیچگاه به تنهایی از منزل خارج نشود و مورد حمله قرار نگرفتنش را نتیجه تنها نبودنش، بداند.
همانطور که دیدید در هر یک از این اختلال‌ها فرد ممکن است رفتاری را انجام دهد که از بروز اضطراب بیشتر جلوگیری کند و این موفقیت در جلوگیری از محقق شدن ترسهایش را به استفاده از رفتارهای ایمنی نسبت دهد. تکرار این اعمال فرد را به مرور به استفاده از رفتارهای ایمنی وابسته می‌کند.
رفتارهای ایمنی چیست؟
رفتارهای ایمنی، شامل رفتارهایی میشوند که یک فرد در مقابل تهدید ادراک شده و به منظور کاهش اضطراب انجام میدهد.
سخن آخر
در این مقاله همه چیز را در مورد رفتارهای ایمنی بررسی کردیم. همانطور که مطالعه کردید، از این رفتارها برای فرار از موقعیت‌های استرس‌زا استفاده می‌شود، اما در واقع، تاثیری در کاهش اضطراب فرد در طولانی مدت ندارند. خبر خوب این است که وقتی این رفتارهای ایمنی کنار گذاشته شوند، فرد متوجه می‌شود که موقعیتی که در آن حضور داشت آنقدرها هم تهدیدآمیز نبود. به عبارت دیگر، اغلب چیزهایی که نگران‌شان است هیچ وقت اتفاق نیفتاده‌اند.
منابع
